مقاله عبرت و تربیت در نهج البلاغه (۶۴ صفحه)

از کارآمدترین روشهاى تربیتى که در قرآن و سیره پیشوایان دینى آمده، روش عبرت است. عبرت حالتى است که در اثر برخورد با امورى ظاهرى و مشهود، براى انسان پدید مى‏آید و به معرفتى باطنى و غیر مشهود منتهى مى‏شود. ».(راغب اصفهانی,حسین بن محمد,المفردات فی غریب القران,تهران:مکتبه المرتضویه,ماده«عبر»,ص۳۲۰) به این حالت، اگرچه روش نمى‏گویند ولى با توجه به عامل ایجادکننده آن، جنبه روشى پیدا مى‏کند. تشابه زندگى انسانها و اقوام و ملل مختلف با یکدیگر، حسابگرى و اندیشه‏ورزى و نیز تأثیرپذیرى انسان، مبانى این روش را تشکیل مى‏دهند؛ یعنى در اثر تعامل این ویژگیها با یکدیگر، حالت عبرت پدید مى‏آید. دست‏یابى به بینش، بهره‏مندى از تجارب دیگران، مصونیت نسبى از خطا و درنهایت استفاده بهینه از باقیمانده عمر، از پیامدهاى تربیتى و آثار عبرت است. از منابع عبرت، مى‏توان به حوادث و تحولات تاریخى، سرگذشت اقوام و ملل، شگفتیهاى خلقت، حیات و مرگ تمدنها، عظمت و انحطاط دولتها، تجربیات اولیه خود انسان و در یک کلام، دنیا و سنتهاى حاکم بر آن اشاره کرد.
عبرت واژه‏اى است که در قلمرو تربیت کاربرد گسترده‏اى دارد. همه ادیان الهى و مکاتب تربیتى، پیروان خود را به درس‏آموزى از سرگذشت پیشینیان و مقایسه موقعیت خود با آنان دعوت مى‏کنند. اسلام نیز به طور گسترده مسلمانان را به سیر در آفاق و انفس، تؤام با تفکر و اندیشه در سرگذشت دیگران فراخوانده است. شکى نیست که این فراخوانى به دلیل تأثیر چشمگیرى است که بر عمل و رفتار انسان داشته است.قرآن کریم هفت بار کلمه «عبرت» و اعتبار را به کار برده و اهل بصیرت را بر ان ترغیب کرده است:«
فَاعْتَبِروُا یَا اُولِى الاَبْصَارِ»
پس عبرت بگیرید اى صاحبان چشم.(قران کریم,سوره حشر ,ایه ۲)
قرآن در جاى دیگر هدف از بیان داستانها و وقایع تاریخى را عبرت‏پذیرى مى‏داند:
« لَقَدْ کَان فِى قِصَصِهِمْ عِبْرَهٌ لاِوُلِى الالْبَاب»
درسرگذشت آنان درس عبرتى براى صاحبان اندیشه بود.(سوره یوسف ,ایه ۱۱۱)
حضرت على(ع) که خود قرآن ناطق است با اشاره به برنامه عبرت‏آموزى قرآن، چنین مى‏فرماید:
«تَدَبَّرُوا آیَاتِ الْقُرْآنِ وَ اعْتَبِرُوا بِهِ فَإِنَّهُ اَبْلَغُ الْعِبَرِ»
در آیه‏هاى قرآن بیندیشید و به (وسیله) آن پندگیرید،زیراکه آیات قرآن رساترین عبرتهاست.(خوانساری,جمال الدین محمد,شرح غررالحکم ودررالحکم,تهران:دانشکاه تهران,۱۳۷۳ج۳,ص۲۸۴,شماره۴۴۹۳)

چکیده
مقدمه
فصل اول (عبرت)
عبرت چیست؟
آیا عبرت یک روش تربیتى است؟
آسیب ‏شناسى روشى
نتیجه
فصل دوم (فرد، جامعه و عبرت)
اصالت فرد یا جامعه
۱- قوانین و سنن
۲- روابط سیاسی
۳- امر به معروف و نهی از منکر
۴- آگاهی
۵- گسترش معنویت
۶- مسخ شدن ارزش ها
۷- ایجاد بسترهای اقتصادی
فصل سوم (خطبه ها)
خطبه ها
امروز پرده ها را کنار مى زنم!
مبارزه حقّ و باطل
پیمان شکنى شما را پیش بینى مى کردم، ولى…
۱ـ دید باطن!
چشم و گوش خود را باز کنید
هدایت در پرتو خاندان وحى
توجهى دیگر به مبدأ و معاد
نکته
چگونه تاریخ تکرار مى شود؟
ناپایدارى دنیا
حضور در دادگاه الهى
نکته ها
الف ـ خیل گواهان عمل
۲ـ سه جمله پرمعنا
اوصاف دیگرى از پیامبر(صلى الله علیه وآله)
نکته
به گوینده بنگریم یا به سخنش؟!
به قربانگاه هاى قرون پیشین بنگرید
فصل چهارم(عبرت آموزی نوین)
عدم عبرت از عوامل انحطاط و سقوط امتهای پیشین
فصل پنجم(عبرت آموزی)
عبرت آموزی
عبرت در عرصه اعتقادات
نقش عبرت در خودسازی
۲ـ پی آمدهای کردار
۳ـ کمالهای قابل کسب
نقش عبرت در تربیت
شرط عبرت آموزی
منابع